ИСЧЕЗНУВАЊЕТО НА ДАМАТА

Луѓето се повлекуваат од општеството од различни причини – имаат идеализирана слика за руралните средини, преживуват (или се надеваат да доживеат) преобразба или траума (кои и не се толку различни едно од друго), сакаат да се преадат на својата работа или на уметноста, или, без воопшто физички да ги напуштат своите маала, решаваат полека и незабележително да се повлечат од општеството затоа што чувствуваат дека овој свет повеќе не им припаѓа нив.
Така една скопска дама, дама и во село и во град, тивко, полека се повлече од општеството – и исчезна. Беше Дама, меѓу другото, затоа што така ја паметеа. Била убава, без убавината да и биде трофеј, и дотерана без никој да се чувствува посиромашно. Дамата, Евгенија, всушност, целиот живот, псотоењето го водеше на многу дискретно ниво. Нејзините потомци веруваа дека таа, не сакајќи да оптовари никого со своите чувства, покажувала слабост само во три состојби: прво, на помислата за смртта на својата мајка, второ, кога чувствувала вина што нејзината мала сестра останала сама во татковата куќа, без родители, на тринаесет години, и трето, кога внуците и оделе на гости. Евгенија, уште во својата рана младост, беше решила да живее за други, а така реши и да исчезне – за други.
Еден ден Евгенија се погледна во огледалото и почувствува дека не ја препознава жената од одразот. Катран црната коса беше прошарана, црни дамки се имаа појавено на нејзините јаболчници, брчки се изрезбале покрај нејзините коси очи. Погледна кон своите раце под неонската светилка во тоалетот. Ни нив не ги препознаваше – вени, црвени и модри, испупчени од кожата, ја потсетуваа на гранки од бреза. Стареам, помисли. Само да не им пречам на децата, си додаде.
Евгенија продолжид а ги врши сите работи исто како и дотогаш – да зготви и да потсуреди кај едната ќерка, да ја преслуша внуката од втората ќерка дали доволно вежбала за часот по пијано, да се допишува редовно со третата ќерка во странство – со единстванета разлика што иако се гледаа благодетите од нејзиниот труд, не се гледаше таа. Кога првата ќерка стигнувала дома од работа, станот бил среден и ручекот сервиран – но Евгенија ја немало. Таа секогаш брзала да заврши се и да замине, за децата да се одморат. Кај фамилиите од нејзиното стебло изгледаше како да има добра вила која им ги средува деловите од животите на кои веќе и не помислуваат, и се враќа во некоја збирка бајки.
Кога одеше со својата помлада сестра Фани по улица, и таа ќе и дофрлеше на некоја млада девојка нешто од типот, „Девојче, повлечи ја надолу маицата, ќе ти настинат јајниците!“, или на внуците, „Си купил исечени фармерки? Те излажале, носени ти продале …“, Евгенија ја прекоруваше: „Alasa, lji, s’intru tinir…” (Остави ги, млади се). Евгенија сакаше и нејзините внуки да бидат дами – да ги спојат нозете кога седат, да не пцујат, да пијат вино наместо ракија (иако овие желби баш не и се остварија) – но и секогаш ги насочуваше да бидат посебични од неа, да го ценат своето време, да работат на себе.
Во процесот на повлекување, Евгенија внимаваше да не им ѕвони често на внуците, да не им пречи, иако ним не им текнуваше често да ја прашаат што прави? Дали сака друштво? Реши и да не излегува од дома кога локалната младина се шета, па излегуваше само рано наутро. Светот им припаѓа ним. Евгенија, за да не ги вознемирува потомците, потиснувајќи ги чувствата,преживеа аневризма во мозкот и поминаа години пред кој било да забележи. Но, тоа беше само дел од нејзината екстракција, беше речиси планирано, затоа што Евгенија тогаш го изгуби видот.
Со речиси целосното, неповратно губење на видот (иако фамилијата ја носеше на операции), Евгенија имаше причина помалку да излегува од дома. Со време почна да го губи и слухот, што, иако дел од процесот, видливо ја фрустрираше. Не можеше да слушне што зборуваат околу неа, или кој е на врата. И недостасуваше само читањето, затоа што ги голташе книгите, а негувателката не можеше да чита доволно добро за да и го задржи вниманието. Фамилијата, која се повеќе ка согледуваше конечноста, зачести со посетите во нејзиниот дом. Постарите комуницираа со викање во нејзиното уво (таа одбиваше слушни апарати), што и овозможуваше д аразбере иако не и се допаѓаше форматот на комуникација, а помладите едноставно седнуваа на подот до нејзините нозе, ја ставаа главата во нејзиниот скут, за таа да ги гали, да им ја плете косата, и да им раскажува се пократки приказни од своето детство.
Еден ден падна обидувајќис е да стигне до тоалетот. Бидејќи тоа се случи во ситните утрински часови, помина доста време пред децата да забележат дека Евгенија не одговара на телефон, и да ја најдат на подот расплакана во својата немоќ и урина.
Ебгенија го скрши кокот и не сака ни операција, ниту да е на нечиј товар. Сака мир. Но, фамилијата се надева дека ќе види ден кога Евгенија повторно ќе шара по својот дом, ќе менува славини, ќе се лути кога нелој ќе стави чаша на масата без подлога и ќе порачува од чоколадите што ги сакаат внуците – и ја носат на операција. Евгенија неволно се буди од операцијата. Неволно оди три месеци на физиотерапија, за децата, затоа што тие сакаат да е подобро.
Евгенија веќе не сака да зборува. За човек да исчезне, треба да не испушта звук. Изустува само по некој збор, за да не бидат децата тажни. За човек да исчезне, треба да го снема. За да го снема, за физичкид а не постои, треба да се смалува малку по малку се додека не стане невидлив. По таа логика, Евгенија почна да јаде се помалку и помалку, и да се смалува се повеќе и повеќе, додека не изгасна. На секоја посета, нејзиниот кревет изгледаше како да се зголемува: имаше се повеќе место за оние што седнуваа до нејзините раменици. Живнуваше ретко, на убави вести за внуците и правнуците, чиј пол го погаѓаше пред да се родат.
Не е вистина дека некој ден во некој март фамилијата се најде собрана околу креветот на смалената Евгенија, чии гради повеќе не се креваа и спуштаа. Не е вистина дека тој ден, кој пијан кој трезен, сите плачеа гледајќис едни други во очи. Ниту е вистина дека на погребот за малку ќе почнеа да го пцујат попот. Вистината е, еден ден во еден истанбулски музеј имаше интерсно поставен простор: бел лавиринт составен од соби кои беа поврзани една со друга со врати во четири различни големини. Низ најмалата врата верував дека не може да помине ниеден од посетителите, додека не видов едно годиначе како седи пред една од најмалите врати, а татко му го слоика. Во тој момент помислив дека ако тоа дете наеднаш реши да се протне низ дупката, никој нема да може да го извади. Ќе треба да го кршат ѕидот ако тоа реши да не соработува со загрижената толпа. Ми текна дека баба ми би можела да се протне низ таа врата да го спаси, ако беше таму. Затоа што како што баба ми се смалуваше на својот процес на повлекување од општеството, стануваше се помлада, и поподвижна, како што била на времето. Така и во моите соништа, каде што таа се пресели откако се смали и сосема исчезна од нејзиниот кревет, баба ми младееше.

Расказот е од збирката раскази „Млечни заби“ во издание на Или-Или, Скопје, 2021