ИНТЕРВЈУ СО СЛОБОДАН ШНАЈДЕР

СВЕТОТ ОСТАНУВА НА МЛАДИТЕ, А ЈАС НЕ МУ ЗАВИДУВАМ НИТУ НА СВЕТОТ, НИТУ НИМ

Интервју со Слободан Шнајдер по повод излегувањето на неговиот нов роман „Ангелот на исчезнувањето“

Во Вресок во Риека го претставувате вашиот нов историски роман „Ангелот на исчезнувањето“. Освен директната средба со публиката, можете ли да кажете неколку реченици за делото од перспектива на авторот – во однос на мотивацијата и времето на создавање?

Можам да се обидам, но не е сигурно дека авторот – тој нема друга перспектива освен авторската – е особено добар читател на неговиот роман. Во текот на неговото создавање, лесно може да се каже дека траеше осум години од објавувањето на романот „Доба на месинг“. Тоа не гарантира квалитет, но сепак се гледа дека романот е многу подебел од корицата, што не може да се каже за добар дел од денешната продукција. Се разбира, во тие осум години не пишував секој ден, но речиси секој ден правев нешто за романот. Јас не работам напамет, погледнете ги изворите. Нешто прочитав, решив да украдам нешто од подобрите, нешто скицирав итн. Да не беа другите неволји низ кои мораше да мине моето семејство, би можел да кажам дека живеев со романот и поради него.

А потоа нешто за мотивациите. За „Исцелувањето на светот“ се кажа дека е тестамент. Пред осум години ме исплаши. Сега ми се чини дека „Ангелот на исчезнувањето“ е поблиску до такво нешто. Иако во него има помалку автобиографија, таа речиси и да ја нема, додека во „Исцелувањето на светот“ ја има, иако во траги. Ќе ви изгледа парадоксално, но новиот роман во некоја смисла е поблизок до тестамент, иако прашањата што ги поставува се само индиректно лични. Но, само читањето на романот ќе ви каже повеќе.

Историскиот еп од предвоениот Загреб, ако ја сметаме Втората светска војна, од перспектива на главниот лик Анѓа Берило, всушност ја раскажува приказната за еден народ од гледна точка на споменатиот град. Колкаво влијание имало од класиците на локалната литература како Крлежа и неговите предвоени активности во Загреб за време на работата и колку време траело од првата скица до финализирањето на ракописот?

Малку. Веќе во „Исцелвањето на светот“ сфатив дека барокната реченица на Крлежа, која нормално ја обожавам, со многубројните превои, меандри, свиоци и слично, е едноставно пребавна за се што треба да се вклопи во неа, на компактен начин. Освен во две поглавја, не се занимавам со т.н. „подобри луѓе“, какви што требаше да припаѓаат на Крлежините Глембаеви, кои патем, според признанието на авторот, никогаш не постоеле. Романот се занимава со луѓе кои всушност постоеле.

Како поранешниот претставник на бунтовната 68-ма гледа на отсуството и евтаназијата на бунтот во новиот милениум на овие простори? Дали тоа предизвикува некаква огорченост или летаргија и помирување со ситуацијата?

Евтаназијата, барем како што ја мислиме денес (јас си ја посакувам во случај на потреба), е нешто доброволно. Ако, според тоа, новите генерации се согласат на евтаназија веќе денес – и тие се многу далеку од тоа да размислуваат за тоа или да го сакаат тоа, тогаш претпоставувам дека сè е во ред. Прифаќам дека светот почива на младите, без да им завидувам ниту на светот ниту ним. Околу 1968-ма година, ние високо мислевме за себе предизвикувајќи ја владата која не сакавме да ја промениме, туку суштински да ја подобриме. Едвард Кардељ, инаку еден од најпаметните во кабинетот на Тито, се залагаше да им се испраќаат тенкови на студентите. Лесно можеше да се случи во Југославија, на плоштадите во Белград или Загреб, да ја имавме нашата верзија на Плоштадот на мирот во Пекинг. Ништо од тоа не се случи, ако ме разбирате, сепак добро е што не дојдоа да не газат со тенкови. Потоа сè се расплини како чад. Јас навистина живеев политички четири дена во јуни 1968 година. Премалку за да се постигне посериозна цел.

А што е со хероите? Дали го гледате нивниот статус во споредбата од два века? Дали новиот милениум и овие тажни простори имаат простор за хероите на Анѓа и каде се кријат ако постојат?
За тоа треба сами да одлучите. Места не се наоѓаат, тие се освоени. Ако на тие места има тенкови, работите се комплицираат. Ниту можам, ниту сакам да ви кажам повеќе за тоа.

Во текот на кариерата книжевните награди не ви одминаа. Колку тие ја определија вашата работа и дали донесоа нешто во егото надвор од повремената финансиска сатисфакција? Или работевте независно од реакцијата на професијата, колегите и уметничките критериуми?

Не знам од каде ви е таа идеја за Шнајдер и наградите. Дефинитивно ви се допадна бидејќи „Исцелување на светот“ освои (дури) 5 награди.

Годишно во Хрватска се објавуваат околу 50 романи. Толку има и награди. Многу е тешко да НЕ добиете никакви награди. За малку ми успеа: Мојот роман освои една награда во Хрватска и тоа не едногласно, што е повеќе исклучок отколку правило за таа награда. Останатите четири награди се регионални награди, а овој израз доаѓа од редот на новата политичка коректност: имено, не смее да се каже дека се од поранешна Југославија. И главно, од материјален аспект, тие се симболични или ништо. Во случаите кога мојот роман се натпреваруваше за подарежливи награди, се внимаваше многу.

Во мојот случај, ситуацијата со овие награди е следна: Кога беше објавена драмата „Камов, смртопис“, таа се натпреваруваше за една од главните награди. Тогаш ми рекоа: Шнајдер, ти си премногу млад за ваква награда. И ете, по некое време луѓето почнаа да велат: Шнајдер, ти си премногу стар за ваква и таква награда. Така ми помина животот (три четвртини од векот) во тоа „помеѓу“: Нема шанси мојата возраст да се поклопи со некоја награда.

На пример, Назоровата. И сега би се обложил дека ти не можеш да ги кажеш насловите на оние кои ги добија тие тажни натпревари.

Во минатиот век немаше сомнежи за читаноста на вашите ракописи и дела. Но, дали тоа се променило во текот на векот? А кои би биле читателите на делото и целната публика на „Ангелот на исчезнувањето“ денес?

Целната публика, како што е задолжително да се каже денес и припаѓа на маркетинг жаргонот, за мене тоа е нешто срамно како поим. Ова што сега ќе го кажам е факт, не особено посакуван: знам од контакти, од кореспонденција со читателите, особено со читателите (жените читаат повеќе и подобро), знам дека ме следи главно мојата генерација. Таа во мојата нова книга ќе ги најде речиси сите контроверзи, успеси и неуспеси, од нејзините животи. Тоа секако не е мала програма за литературата. Што се однесува до помладата генерација, таа генерација ја напушта Хрватска. Потенцијално, мојата публика заминува. Можеби некои ќе најдат преводи на мои книги во Австрија, Германија, Англија… но некако се плашам дека имаат други работи на ум. И тоа е штета.

Ако погледнете наназад на вашата богата кариера, ако треба да го изберете вашиот фаворит, најважниот или неколку од нив, кои наслови би биле тие? Од Миниголф до Камов, смртопис и Хрватскиот Фауст до Исцелувањето на светот има речиси петдецениско авторско творештво.

Само за драмата Миниголф веќе не знам за што се работело, останато уште се сеќавам. Што се однесува до драмата Хрватскиот Фауст, самата можност за нејзино поставување беше толку жално исмеана во Риека, се што сакав да кажам, кажав во поглавјето на овој роман со наслов „Le Danse macabre croate“, па погледнете го. Сега можам да ја погребам во мир.

Колку и да е прерано во екот на промоција на новиот роман, не можам а да не прашам за идните планови и дали има скици од некои други дела или одите на активен одмор во пензија?

Не знам, сега сум дефинитивно во хибернација. Немам намера повеќе да го менувам тестаментот.

Меѓу некои од новите книжевни деца на домашната литература, гледате ли некој нов Шнајдер или воопшто имиња на 21 век што ви се допаѓаат и чии дела и дела ги читате и следите со насмевка?

Во Хрватска има огромна прозна и драмска продукција. 95% од тоа е отпадна хартија.

Од оние што ја имаат СВОЈАТА реченица, а тоа, мислам, е најважно, бидејќи напишаното најчесто се пишува во општа реченица, секако го спомнувам Ѓорѓе Матиќ, кој е некако настрана; тој досега успеа да НЕ добие никакви награди. Во драмата, секако дека е Иван Видиќ, супериорен драматург, кога ќе го споредам со она што денес се практикува во драмското пишување, па тој дури и така се учи и наредува. Кога би можело да се учи драматургија, тогаш наставниците би станале драматурзи на прво место? Но, тоа е далеку од вистината. Видиќ, иако помлад од мене, моментално го доживува целосното исклучување кое ме погоди, но сепак на постара возраст. А тоа е затоа што не се запишал во ниту една од владејачките редови. Со нетрпение ја очекувам и новата книга на Кристијан Новак, која знам дека е при крај. Романот „Брод за Иса“ на Роберт Перишиќ не е слаб, тој е многу добро проветрен. Уживам да ги читам романите на Нада Гашиќ за Загреб, бидејќи мојата книга, која е сосема поинаква, е и омаж на мојот роден град. Со големо исчекување ја чекам книгата на Снежана Бановиќ за „лудите осумдесетти“, која ќе биде сензација, а која ќе излезе многу наскоро.

Прашање кое често им се поставува на младите автори, но не разбирам зошто, при сублимирање на богата кариера како вашата, не би се обиделе да допреме до тоа кои биле најголемите влијанија на вашиот стил на пишување и на вашиот развој како писател ? Кои се луѓето кои ве натераа да пишувате онака како што пишувате и кои ве импресионираа до тој степен, можеби е претерано да се каже идоли или примери, но ликови чиј лексички квалитет и самиот со задоволство би го присвоиле?

Ги има многу, јас отсекогаш сум бил и останувам машина за читање.

За поновите работи, ќе ви кажам само еден наслов, но со ужас: Роже Мартин ду Гард и неговото „Семејство Тибо“. Вака би сакал да напишам: каква панорама на времето, какви ликови, конечно и најважно, каква вистина за светот во овој случај пред конечната катастрофа на Европа во пресрет на првиот светски колеж. А останатите, сè до Украина, се повторувања на тој прв цивилизациски шок што не е надминат до ден-денес. Инаку, станува збор за еден од целосно заборавените нобеловци.

Разговорот го водеше: Анѓело Јуркас