Без двоумење може да се каже дека театарската критика денес во Србија е загрозен вид. Таа постои во дневните весници, неделниците, во стручните театарски списанија („Театрон“, „Сцена“), електронските медиуми (радио, телевизија, на каналите на РТС), како и во дигиталната сфера на интернетот. Сепак, просторот за критиката не е задоволителен, критичарите, генерално гледано, слабо се плаќаат и дефинитивно не би можеле да живеат само од својот критички труд. Покрај тоа, се добива впечаток дека острината на српските критичари е затапена во последно време, генерално говорејќи (со чест на исклучоците). Ретко се среќава „негативна“ критика, критичарите почесто избегнуваат експлицитно да кажат дека претставата, или некои нејзини аспекти, е слаба, што претставува очигледен проблем. Критиката не треба да биде само анализа на успешните или вредни страни на претставата, со премолчување на нејзините недостатоци, а тоа во последно време е почеста појава. За тоа во одредена мера постои оправдување, имајќи ги предвид околностите на пандемијата и неспорно отежнатите продукции, што неизбежно наметнува поголема благост во проценувањето на естетските вредности на делото. Сепак, и во такви околности, секогаш постои начин суптилно да се изрази и „негативното“ мислење.
Критичарите и критичкото размислување се потребни, критиката е неопходен сопатник на театарот. Во поплавата на непромислени, некритички ПР-текстови за уметничката продукција, кои денес го дефинираат медиумскиот простор, критиката е неопходен документ за вистинските вредности на продукцијата. Таа дава стручна анализа на значењето на претставата, нејзиниот контекст, како и разликите помеѓу околностите на создавањето на текстот и претставата, и како таква претставува опиплив патоказ кон вистинското толкување и разбирање на театарското дело.
Процесот на читање и рецепција на критиката, секако, треба да подразбира и присуство на дистанца кон напишаните зборови и изречените судови. Секогаш треба да се има на ум дека критичарот е индивидуалец, личност со сопствени ставови, афинитети и сензибилитети, повеќе или помалку флексибилни. Критиката е, со други зборови, секогаш објективно-субјективен суд, со акцент на субјективноста. Во проценката на вредностите на уметничките дела, чист, објективен суд, не постои.
Уметниците и продуцентите често не поднесуваат критичари, ги потценуваат и ги прогласуваат за неважни. Позната е тезата дека само мртов критичар е добар критичар. За тоа лукаво дискутира хрватската театарска критичарка и театролог Сања Никчевиќ во книгата „Театарска критика или неизбежен сопатник“. Авторите и продуцентите често не го сакаат критичарот, ниту кога е остар, ниту кога е благ, ниту кога пишува за претставата, а уште повеќе кога не пишува („кој и што му дава право да смета дека нивната претстава не вреди да биде предмет на неговата критика...“). Тие не сакаат да го прифатат критичкото мислење, ниту релевантноста на критичарот, бранејќи таков став често со неосновани аргументи. Тврдат дека критичарите се злобни, неуки, неважни, фрустрирани поради неуспеси во основните полиња на нивните професии, па дури и приватни животи, и дека на полето на критиката конечно пронашле задоволство. Тие, исто така, често тврдат дека критиката не постои или дека е неважна. Парадоксално е (и поради тоа особено интересно) тоа што оние кои шират такви невистини, всушност (тајно) читаат критики, официјално тврдејќи дека тие не ги интересираат.
Од друга страна, публиката која навистина оди во театар и суштински го сака, ги чита критиките, бидејќи тие, всушност, се единствената валидна трага за вредностите на делото. На гледачите им е потребна препорака, потребно им е да го проверат мислењето за претставата со личност која има повеќе искуство од нив во гледање, толкување и проценување на театарот.
Вечно актуелните расправи за тоа дали театарската критика му е потребна на нашето општество автоматски го потврдуваат значењето на нејзиниот предмет, укажуваат на важноста на критицизмот во јавноста. Ако критиката не беше толку важна, никој не би ја допрел; ако критичарите не беа важни, никој не би се занимавал со нив, тие би биле оставени да живуркаат во мракот на игнорацијата, не би ги навредувале, не би ги прогласувале за personae non gratae. Но, како тоа не е случај, туку напротив, бидејќи се зборува за критиката и работата на критичарите, бидејќи не престанува критиката кон критиката, нема посилен доказ за потребата од неа.
Критичарите јавно го изразуваат своето мислење за делото, и со тоа неминовно предизвикуваат и полемики, особено кога се храбри и директни. А полемиките се важни, бидејќи го зајакнуваат развојот на критичкото размислување, кое недвосмислено придонесува за подлабоко, суштинско разбирање на уметноста и нејзините функции.
Ана Тасиќ
Ана Тасиќ (Белград, 1978) е српски театаролог и театарски критичар. Од јули 2005 година, таа е постојан театарски критичар на дневниот весник „Политика“. ### Биографија Тасиќ ги завршила основните студии на Факултетот за драмски уметности во Белград во 2002 година (на отсекот за театарска и радио продукција). Во 2008 година магистрирала во областа на театрологијата со тема „Третман на телото/телесноста во новата бруталистичка драма и театар“, исто така на Факултетот за драмски уметности во Белград (ментор: проф. д-р Александра Јовичевиќ). Магистерската теза е објавена од Институтот за театар, филм, радио и телевизија (2009) под наслов „Отворени рани: телото во нео-бруталистичката драма и театар“. Таа одбранила докторска дисертација на тема „Влијанието и употребата на електронските медиуми во постдрамскиот театар“ во септември 2012 година на Факултетот за драмски уметности во Белград. Предметот на истражување во оваа работа е како медиумите во постдрамскиот театар се адаптираат на технолошките предизвици на времето и зголемениот влијание на новите медиуми. Со ширењето на електронските и дигиталните медиуми, постдрамскиот театар се обидува да се соочи со времето, притоа барајќи нов јазик и рефлексија. Театарските креатори кои користат нови технологии истражуваат аспекти на перцепцијата во хипермедијализираното општество. Во текот на студиите, Тасиќ работела како новинар, водител и музички соработник на радио станиците „202“ и „City“, во Народниот театар во Белград како организатор на проекти, како и на проекти на Институтот за театар, филм, радио и телевизија. Учествувала на меѓународни конференции во областа на театрологијата и културниот менаџмент. По завршувањето на студиите, таа пишува за театар за весникот „Лудус“, списанијата „Театрон“ и „Сцена“, како и за филмска критика за „Blicnews“, филмската редакција на РТС и „Филмски центар Србија“. Била член на бројни жирија на фестивали како IV Меѓународен театарски фестивал TIBA во Белград (2006), претседател на стручното жири за годишни награди на театарот „Душко Радовиќ“ (2006), член на жирито на „Политика“ на БИТЕФ (2006—2009) и други. Исто така била модератор и/или учесник на бројни меѓународни трибини, работилници, симпозиуми и конференции од областа на театрологијата. Од октомври 2005 до октомври 2011 година работела како соработник во наставата на Факултетот за драмски уметности во Белград, на предметот „Историја на светската драма и театар“. Тасиќ е соработник и почесен член на Урбаниот книжевен круг (Канада). Од јуни 2008 година, таа е докторанд и стипендист на Министерството за наука на Република Србија и истражувач на проекти „Уметност и медиуми во функција на европските интеграции“ и „Идентитет и сеќавање: транскултурални текстови на драмските уметности и медиуми (Србија 1989-2015)“. Од октомври 2008 година е член на редакцијата на театарските новини „Лудус“.
