ОСВРТ КОН ДРАМИТЕ НА МИЛОШ ЛАТИНОВИЌ

Лида Барова и други драми, сочинува вкупно пет драмски текстови преведени на македонски јазик од авторот Милош Латиновиќ, драми кои се автентични, длабоки, создадени со силен интелектуален став и даровит авторски ракопис, коплексни како структура, форма, содржина и дијалог, секоја одделно поинаква, поуникатна во стилот и драмскиот принцип на нарација на судбините на хероите или антихероите, низ една постдрамска поетика преку која овие драми се надополнуваат една со друга, како комплементарна целина.  Кажувам постдрамска поетика, иако и самата давам простор да не ги дефинираме и класифицираме делата ограничувајќи ги, сепак овие дела се произлезени од силна интелектуална мисла, познавање на многу општествено – историски контексти, посматрање, преиспитување и на личните судбини во дадени околности,  низ доловени емоционални осцилации на ликовите, психологизација на истите, но низ дијалектички принцип каде личноста се менува во однос на промената на животните прашања, околнисти и ситуации. Изборот на темите не е пресуден, колку што е важно уметноста да се осознава во начинот на кој таа ја преиспитува вистината.

Навлегувајќи во животот и интимата на Брижит Бардо, во неговата прва пиеса Бардо, авторот е слоевит во доловувањето на нејзината личност преку два клучни лика Бардо во нејзините зрели години и филмската ѕвезда Б.Б – онаа икона за која сите сонуваат, на која сите се воодушевуваат, недостижна, а сепак поврзана со колективната свест,која е нов архетип за убавина и сексипилност. Актерот ги игра сите машки ликови, не случајно, колку и да е конфликтот растечки и импактот голем на машките фигури во нејзината судбина, тие се епизоди во нејзиниот животен пат, за кој ни самата не знае дали ги следи со доследност, ама секогаш има нешто што ја одбива исто толку силно колку што ја врзува за овие машки фигури. Љубовникот, сопругот и синот за неа не се трајно опориште и поткрепа, туку побуна да не се ограничи во таа рамка, да не биде жена во функција на нешто и некого, да не ја изгуби автентичноста и слободата, иако по некои објективни согледувања нејзините тенденции за себереализација се граничат на раб на исклучителна себичност и отпор да се посвети на љубовта. 

Митот на Брижит Бардо е срушен, но со тоа делото добива, а не губи, всушност авторот навлегува длабоко во нејзината потреба да го обмислува современиот свет, будно следејќи ги политичките и општествените случувања во Франција и нејзината родољубност кон својата земја од жестока критика до безусловна љубов. Таа љубовта на претседателот Шарл де Гол ја поистоветува со љубовта кон нејзиниот дедо. Нејзината личност од тука следува дека била кревка и полна со идеализации за еден подобар свет. Сепак и покрај длабоките емоции и дарот за креативност, истата е многу сурова мајка кон своето дете, просто се плаши да го изрази својот мајчински инстикт. Неизразувањето на мајчинскиот инстикт е немоќ да се победи стравот и отпорот од улогата на мајка, но и одбивање свесно да се прифати таа саможртва. Зрелата Бардо сега поинаку гледа на комплексите и стравовите на Б.Б, зрелоста е помалку бескомпромисна од младоста, а сепак ништо не може да се промени. Таа ќе каже: „Цел живот тежнеев кон среќата, но секогаш бев неповратно туркана кон неизлечив очај.“ Патрик, Жак Шерие таткото на нејзиното дете и многу други љубовници, се дел од нејзиното растење како жена, а Никола нејзиниот син од нејзиното отуѓување од женскоста. 

 Автотрот не се заминавал со нејзиниот мит , туку со нејзините човечки слабости, нејзините верувања и нејзината лична интерпретација на светот, нејзинте идеали, илузии и ударите што и ги задава животот преку кои таа се соочува со самата себеси.Има и мигови во кој таа од љубовниците трпела агресија, но само мигови – за денес старата Бардо да каже дека најмногу ја радуваат животните и децата. Она што Брижит не може да прифати е Исламската Верска Организација, терористичките напади кои за неа се најголемо зло на современиот свет.  Таа му праќа писмо на Саркози со критика за муслиманите, а таа постапка е дефинирана како чин на ширење меѓуетничка омраза и Бардо добива парична казна.Што се однесува до политиката и политичките ставови -  секогаш се борела сама. Има своја фондација за заштита на животните.

Приказната за Брижит Бардо е раскажана низ нелинеарна компленска структура, преку реминисценција на различни периоди во нејзиниот живот, како емотивни сеќавања и согледувања, анализа и преиспитување на ставовите кои се менуваат со зреењето. Секоја сцена има свој наслов и своја подтекстуална порака. Бони паркер во Франција; Дедо мраз не постои; Темната страна на успехот;Патрик и еден од многуте; Никола моето дете; Живот за кој не сум создадена; Мадраг; Уцена; Де гол и дедо Бум; Збогум. Преку овие наслови авторот ја искажува точката на гледање на различните делови од живот на Бардо, со тоа потврдува дека тоа не се само исечоци од животот на ликот туку и авторска автентична креација и драмски израз.

Лида Барова е позната филмска актерка со Чешко потекло, љубовница на Јозеф Гебелс еден од најзначајните личности во нацистичка Германија, министер за пропагнда. Во драмата се три лика Лида Барова, Јозеф Гебелс и Магда Гебелс и самата драма претставува љубовен тријаголник раскажан на многу автентичен и нестандарден начин, преку сведоштва според вистинити описи на една историја за една несреќна љубов. Многу дијалози и сцени се конструирани (како што наведува авторот) според сублимирана креација, а некои комплетно пренесени од книгата „Бегствата на Лида Барова“ запишана според нејзини кажувања од Јозеф Шкворецки, студија на Владимир Погачиќ „Филмската уметност во служба на злосторството“, романот на Мухарем Баздуљ „Кула од марципан“, како и некои новинарски текстови за животот на Јозев Гебелс

Драмата започнува така што Лида Барова е во затворската келија во Прага, тоа нужно зло беше неминовно да и се случи, затоа што нејзината афера е една од најконтроверзните во поновата историја, иако таа се правда, како и многу други уметници што работеле за Германија, дека во суштина никој не бил свесен за деструктивноста на режимот, па дури ни за концетрационите логори. Сцените Оган и Оваа жена има совршена убавина кои се на почеток и на крај од драмата, се идентични и во нив со восхит Гебелс ја гледа Лидовата фотографија и потоа ја пали истата, како метафора за изгорена младост, меѓу усвитени глави. Во постдрамските монолозите на Магда Гебелс на ниво на исповед признава дека комплетно послушна кон фирерот и никогаш не разбрала зошто филмската уметност ја изградува чувственоста на еден народ, до неа не допира тој свет, ни Лени Рифенштал, ни Лида Барова – што во овој нејзин монолог се открива дека светот на нејзиниот сопруг за неа е сосема туѓ.

После поставувањето на трите клучни ликови, стравот на Лида, страста на Гебелс и ладнокрвноста на Магда, следува драма на реминисценција на една љубовна сторија во страотни политички околности и структурално и темелно расплетување на љубовниот тријаголник. Додека Гебелс говори, Лида говорот не може да го следи од силната вљубеност во него. Тој ѝ се јавува со тајно име Милер, таа пропушта ангажмани во Лондон...таа губи убави можности за својата кариера, се оддава на лавиринтот на љубовта која и се случува. Таа се гледа се почесто со него, неговиот брак ѝ пречи, но секој обид да му се спротистави е невозможен за неа, опсипана со комплименти од човек кој успеал да ѝ го окупира секојдневието. Имаат и заеднички клуч и место каде што се среќаваат. Имаат се, немаат ништо.

Во  сцената Неговото величество фирерот ,јасно се демистифицира односот на двајцата сопружници Гебелс и моќта на Фирерот да влијае во нивниот интимен живот, што подоцна е клучно за конечно разрешување на аферата на Гебелс со Лида Барова, иако Магда Гебелс ја прифаќа врската и се обидува да воспостави релација со Лида со намера да ја контролира, но кога работите ќе излезат од контрола таа дејствува во своја заштита. Потоа има цели документарни сцени со кој авторот ја пренесува комплексноста на оваа сложена врска меѓу тројцата, тука нема фиктивни дијалози, туку факти и реченици кажани и заведени. Потезите на Лида не афектираат само на Гебелс, туку и на двајцата сопружници, кои манипулираат и со нејзината кариера и со нејзината интимна слобода.  Лида веќе не е слободна жена, ако некогаш и била, за на крајот да ја предадат, обидот да склучи фиктивен брак со Ваид Харлан за да добие германско државјанство пропаѓа, Магда тоа го гледа како голема игра зад нејзиниот грб. Љубовта на Гебелс не замира,но не може веќе да се реализира, а понатамошната кариера на големата актерка запира. Во затворската ќелијата Лида не признава друг престап освен љубовта.

Еротската игра не познава правила и секој индивидуално се предава на тој оган и за да се пренесе една ваква животна судбина е потребно многу истражување, со голема внимателност да се нижи приказната низ вистинитост и доследност, а во тоа Милош Латиновиќ е успешен. Преку ова дело се поставуваат многу прашања поврзани со љубовта на убавицата Лида и ѕверот Гебелс, секакво рационално толкување на судбините на личностите е немеродавно, затоа што тие се предадени на ирационалноста. И Магдиното воодушевуњање од фирерот е комплетно ирационално, но таа дејствува од таму каде што доаѓа изворот на силата, победата е миговна и истата може да ја втурне во амбис. 

Да се разоткрие убиството на Пјер Паоло Пазолини треба добро познавање на политичките контексти во Италија, многу информации и детали од истрагата, многу познавање од начинот на кој живеат филмските режисери, но и рушење на табуата за да се долови контроверзноста на една личност. Како и во предходните драми така и во оваа авторот не се либи од слободата да го толкува светот надвор од конзервативната рамка и низ сложените структурални концепции  , дејствие кое што се случува напред и назад во времето, со цел да ја разобличува душата на Пазолини, неговото кредо, принципи и начела, духовноста и порочноста, гревот кој го води во смрт што и ден денес е политичка енигма. Оваа драма се занимава со сложени теми вклучувајќи ја уметноста, политиката и личните конфликти. Пазолини ќе каже: Јас невин го видов светот, Грешев колку што и чесен бев – зашто не е доволно да се биде добар за да не се греши. Драмата е всушност обид да се најде вистинскиот антагонист, жртва или не е Пино кој ја превзема вината на себе, ја отфрла, за повторно пред крајот од драмата да падне врз него сомнежот. Интелектуалната активност го воздига Пазолини, но и му носи непријатели,  а  неговата хомосексуалност е неприфатена и слабост со која е полесно на мета на злото и пред самата смрт. Но авторот не се занимава со последиците, туку со причините да се верува во еден поубав свет, внатрешната сила што ја поседувал Пазолини и високата свеснот, не заслепен идеализам, туку проникливо гледање на стварноста. Драмата Случајот Пазолини не е драма за убиство, туку драма за погубување на индивидуалната слобода.

Самата драма претствува следење на вршењето на истрагата во врска со случајот од страна на полицискиот инспектор и се фрла сомнеж врз веродостојноста на истрагата, од причина што пред се инспекторот е хомофобичен, едновремено и го подценува поради тоа значењето на личноста на Пазолини и сака што побрзо да го реши случајот, да изнајде кривец за да може да ја заврши истрагата. Секаква емпатија е исклучена.  Желбата на Пазолини да биде дел од светот во кој живее и твори е неисполнета мечта и ние во оваа драма го следиме процесот на сегрегирање на Пазолини, неговата принудна изорираност од сите општествени групации во кој тој верувал или ги критикувал, а сепак поднесувал дискриминација од истите. По потекло од Фурланија, област од северо-источна Италија во која се зборува фурлански јазик( дијалект) и каде што се воделе најголемите партизански битки,  во кој загинува и неговиот брат- тој дава јасен отпор на фашизмот и на луѓето кои веруваат на доктрините на Маринети – луѓе кои го подценуваат интелектуалецот, го подценуваат влијанието на жената, го слават агресивното движење, немирот и брзото темпо, ја величаат војната во која гледаат како хигиена на светот. За Пазолини важни се посебностите, на нив гледа како убавина и предизвик. Да тој јасно се спротиставува на фашизмот и се декларира како левичар, но и покрај левичарските идеи во кои верува и создава своја филозофска мисла низ уметничките творби, тој е сегрегиран и отфрлен и од левичарите поради неговите еротски склоности, па дури и ја палат неговата членска книшка, на тоа тој останува смирен затоа што според него партијата не е сопсвеник на левичарската идеја. Исто така му е забрането да држи часови по италијанска литература и книжевност што е негова пасија. Латиновиќ низ внатрешни монолози ни разоткрива погубната борба за сочувување на Пазолиниот интегритет, со тоа ни ја доловува сепарацијата на неговиот дух кон негово духовно ослободување и прочистување.

Најлесно беше да се осуди Пино Пелози и тоа е направено, некои од овие сцени каде е изречена пресудата можат да бидат снимени, под сугестија на авторот, кој освен го прекршува драмското време и логична сценоследна нарација, тој прекршува некои конвенционални правила на театарот како медиум. Дамка на истрагата се следниве факти:во август 1975  од просториите на „Техниколор“ се украдени неколку ролни филмови кои сеуште беа во монтажа, Пазолониевиот „Сало“ и Фелиниевиот „Казанова“. Се претпоставува дека таа кобна ноемвриска вечер Пазолини тргнал во Остија за да ги откупи лентите на неговиот најнов филм. Неговиот нов број го немал во телефонскиот именик, станот му бил неколку пати провалуван, а украдени биле седумдесет страни од романот кој го пишувал. Голем интерес и реактуелизација на сллучајот Пазолини предизвикува личноста на Симона Зеки, новинарка, која не враќа чекор наназад во политичкото кредо на централниот лик. Поради притисоци на јавноста и порекнувањето на убиството од страна на Пино Пазолини случајот ќе биде обновен. Одново ќе се минува во драмата низ разни животни исечоци во кои централниот лик ги учи луѓето околу себе да сакаат, да го менуваат светот, да го преиспитуваат духот – сведоштва за големината на неговиот интелект постојат, но сведоштва за погубната смрт не постојат – и Пино сеуште останува единствениот обележан виновник и сведок. Едно е сигурно, не можеле да му ја разобличат душата, затоа му го разоболичиле телото до смрт,а дождот ги измил злосторничките траги. 

„Драмата Маерлинг и Кој го напишал бре ова“ е драмски текст театар во театар. Тука навлегува длабоко во консеквенциите со бавење со театар, во театарот како толку многу условена уметност, а толку многу вистинита и лажна во исто време, како што е љубовта на двајцата актери и ликови во драмата што ја гледаме како поставена. Тука структурата следи две наративни линии , актерот или актерката зад сцената чии судбини се заплетени , поврзани со тендеција засекогаш да се одвојат; Рудолф или Софи  ликови во лошо напишана драма која е необјасниво како достигнува толку голем успех на публиката – но можеби и на сцената и зад сцената двата протагонисти се дел од „лошо напишана драма“  . Кои се тие позади кулисите, кои се тие во миговите кога претставата трае покажувајќи ја својата актерска техника, зошто таа техника не помага во животот како на сцената. Низ суптилен дијалог ни се разоткриваат постепено животите, стремежите и желбите на ликовите или едновремено и надежите во безнадежноста од отуѓеноста која полека ги потиснува. Некогаш имало љубов кај познатиот професор по глума и неговата студентка по глума, но сега само оваа претстава е местото каде се среќаваат. Што се случува кога страста поминува, дали љубовта има рок на траење во релативната стварност. Во драмата ликовите го живеат мигот на сцената, мигот зад сцената и ја преиспитуваат нивната љубов низ сеќавањата. Како се губи страста низ времето и животните тегоби, а сепак посебниот свет во кој живеат никогаш нема да ги раздвои. Во драмата е користен дијалог од филмот „Јавни доблести, тајни пороци“ на режисерот Милош Јанчо.

Уште на самиот почеток е се отвараат два конфликти, возвишениот стремеж на уметникот наспроти површноста на современоста; возвишените стремежи кон забранетата љубов со последици на длабока осаменост кога ќе се судрат протагонистите со реалноста. Љубовницата верува дека реалноста може да се промени доколку љубовникот сака, ама тој тоа не сака. Тој сакал да ја доживее еротската возбуда и зaдоволство, но не сакал да излезе од зоната на комфор, а со тоа „хероината“ е жртва на младоста и неискуството, а сепак имала право на избор и сама се носи со последиците на осаменоста. Ова е стара приказна раскажана на еден поинаков начин. Сцените на драмската предлошка што ја играат ликовите се своевиден коментар, па така Рудолф кој е вљубен во својата Софи и признава дека и е верен, со никого не води љубов па дури ни со неговата  сопруга - кралицата. Актерот ја прикрива и одлага вистината, интимниот свет што го минува со својата сопруга секогаш останува енигма за љубовницата. Понекогаш сите имаат потреба за вистината, макар да биде обезличување на личноста на „царот“ во пиесата што ја одигруваат или обезличување на аферата на актерите, што не е ништо ново, иако кога егата и маските ќе паднат никој не може да знае дали ќе се роди исполнетост или празнина, затоа актерот како поискусен не сака да ризикува.

Тоа што ликовите понекогаш не знаат каде завршува играта која ја играат и каде почнува стварноста, тоа им е нивна моќ и слабост во исто време. Бегаат од својот внатрешен свет, за одново да се вратат и одново да го растурат истиот, за уште еднаш да избегаат и пред да се вратат да воведат малку ред и одново истата претстава кој трае и згаснува, како љубовта со вечно одлагање на крајот.

„Крвта на црвениот петел“ се користи со прозата на Маркес, Борхес;Карлос Фунтес и Хуан Рулфо. Лаура го носи својот трагичен хибрис низ целата драма, затоа што има намера да го убие Онесимо Санчес, сенаторот. Еден дел од структурата на драмата е нејзината внатрешна подготовка да изврши убиство и да биде казнета за тој престап. Затоа последните мигови ги минува со Хозе барменот кој секогаш и давал бесплатна храна. Едновремено Лаура носи хамартија затоа што не ја избрала судбината сама, немајќи чувство за татковка љубов и посветоноста на прав начин, таа го консумира гревот како единствена реалност и единствена нејзина преокупација, „премалена ја чека својата казна, а нејзиното убиство е обид да се убие суровста на двата авторитета, таткото и љубовникот. Конципирано  врз сиже и фрагменти на веќе познати прози, добро структурирани низ креативна интелектуална  и интертекстуална постапка,  каде што најголема метафора е петелот, петелот кој се бори до последна капка крв, автентично пренесувајќи ја таа мелахолија на јужно америкаскиот патос и вешто избегнувајќи го патосот каде низ дистанца и рационализација ги толкува ликовите длабоко корумпирани и нечесни, длабоко заглавени во калта на себеодрекувањето, а стремежот кон висините ги носи до дното. Онесимо и Мануел Фарина се гушат во сопствената безинтегритетност, за Онесимо,Лаура е е некоја жена чија сексуалност не може да ја доживее во целост бидејќи му е забранет пристапот со катанец, а клучот е во пантолоните на нејзиниот татко. Толку фрустрирачки е таа улога кога жената е само подавана од таткото на љубовникот и никој во суштина не ја третира во целост. Затоа убиството на Онесимо е крик за слобода, нешто што нужно и природно созреваше низ драмата дека треба да се случи, дека е оправдано да се случи – дека секој грев треба да биде наплатен. Но едновремено убиството е најголемиот чин на робство – затоа што е исполнување на татковата желба, Онесимо да биде мртов, долгот што ќерката го има кон таткото. Дали ќерките треба да имаат долг кон татковците?

Авторот ќе каже дека оваа драма е фантазмагорија. Како што Мануел Фарина ќе рече: „Додека глода совеста трае и вината“ – во спротивно ако не глода совеста следува изобличување на човечкото во човекот нахранет од власта, а задумното не може да се откорне од мракот. Огорченоста не поминува кај централните ликови и за неа нема лек. Мануел Фарина подцеќа на централниот лик од делото „На полковникот нема кој да му пишува“ од Маркес, неговиот револуционерниот дух е поразен од лицемерните политичари, а прототип на тие гнасни карактери е Онесимо, за него претставува рутина да ја лаже народната маса. Петлите се борат до смрт, така и во оваа драма мора да падне крв. И тука се обелоденува мрачната страна на револуцијата, затоа што во историјата многу убиства се во име на револуцијата, а има и такви револуционери кои подоцна стануваат диктатори, животот е еден вид своевиден апсурд, а личната одмазда го повикува битието.

Пријателството на Лаура со Хозе носи еден поинаков ракурс на гледање на животот, Хозе се издвојува од сите фигури на мажи со кои Лаура била. Меѓутоа во тоа пријателство таа може да најде само привремена утеха, само сведоштово за постоење на еден поинаков свет, нејзината крв е инфицирана од одмаздата. Додека се слушаат полициските сирени надвор од барот, останува на Хозе да одлучи дали ќе лаже сведочејќи во прилог на еден убиец.

Драмите на Милош Латиновиќ не носат низ различни периоди од историјата, не запознаваат со животите на познатите личности или пак ликови конструирани од авторот, во функција да задаваат етички дилеми на постоењето во контест на светот, на личните достигања или падови, на животот бесмислено смислен.