Ветрилиште

Извадок од романот „Ветрилиште“ (ИЛИ-ИЛИ, 2024) од Игор Анѓелков

Еден ден сите ние ќе бидеме бегалци. На крајот на краиштата, постојано бегаме од себе. Зар на тој начин не добиваме статус на бегалци? Во тој момент Борис се сети на песната на еден негов пријател, кој врз основа на најтажната фотографија во модерната историја, онаа со телото на момчето Ајлан Курди исфрлено на брегот, напиша антологиска песна, можеби најдобрата ангажирана, протестна, потресна, а истовремено и толку човечна песна. Реквием за Ајлан Курди.

Борис не можеше да се помири со ситуацијата во која се наоѓаа луѓето во кампот, гледајќи ги прилозите на телевизиските дневници во какви мизерни услови се сместени и самоиницијативно реши да го посетува барем еднаш неделно и да зборува со бегалците, слушајќи ги и запишувајќи ги нивните приказни. Тоа потраја извесен период. Секогаш кога ќе најдеше време, тој заминуваше во кампот и тоа го правеше со особена енергија, иако веќе сериозно беше навлезен во средните години. Од сите раскажани приказни тој создаде документаристичка проза каква што најчесто пишуваа полските автори, но и белоруската нобеловка Светлана Алексиевич, која особено ја ценеше. Тие потресни приказни во кои бегалците зборуваа за бомбардирањето на нивните домови, а со тоа истовремено и на нивните сеќавања, со цел да не остане ништо од нив, најдоа простор како секвенци во следниот негов роман и така, на суптилен начин, ја видоа светлината на денот. Приказните треба да се раскажат, а не да се чуваат во фиока. 

Тој на улогата на писателот гледаше како на набљудувач, опсерватор, човек со широко отворени очи за случувањата околу себе и околу другите, и тоа го пренесуваше во неговите приказни. Едноставно, нештата беа такви какви што се, тој не можеше да лаже и да живее со лажни илузии. Тој не беше од оние автори кои имаа „проекти“ што требаше да ги завршат. Тој пишуваше „органски“, и знаеше дека тука, на периферијата, во овие бегалски кампови со мизерни услови, се случуваше „животот“, целиот ебен вистински живот, за чија судбина, сепак, се одлучуваше во центарот на градот. Како и секогаш. 

Борис, потпрен на котата со некогашен број „2023“, истовремено гледаше во конакот, во лудницата и во бегалскиот камп, додека над нив сјаеше синото небо и сфати дека таа рамка претставува целиот негов свет. Тоа свето тројство истовремено го означуваше минатото преку историјата на конакот, сегашноста преку неизвесноста на бегалците и иднината како лудница во која можеме да завршиме сите, затоа што овој свет во кој живееме, тоа уште одамна е луд, луд свет. Тој беше изложен на ветрилиштето на времето, на ветрилиштето на историјата, на ветрилиштето на сегашниот што го детерминира идниот момент и знаеше, тоа веќе беше сосема извесно, дека и неговите коски еден ден ќе скапуваат под оваа земја, која е неговиот дом. А по таква извесност, дали вреди да се продолжи понатаму да се создава, да се пишува, обидувајќи се да го дофатиш божественото? 

Се сети на една анегдота поврзана со Курт Вонегат. Тој бил еден од многумината писатели до кои учениците по англиски јазик, на иницијатива на нивната професорка, испратиле писмо со молба за совет. Американскиот писател бил единствениот кој одговорил, и тоа на маестрален начин. Имено, откако им се заблагодарил за писмото и за тоа што го развеселиле во тие доцни години, каде што преживува како игуана, тој ги советувал студентите да практикуваат каква било уметност – музика, пеење, танцување, глумење, цртање, сликање, пишување поезија, проза, есеи, репортажи... и, според него, не е важно дали тоа ќе го направат добро или лошо, дали ќе земат пари и ќе станат славни, туку повеќе како лично искуство и пронаоѓање нешто во себе. Со тоа ќе креирате нешто, ќе се наградите себеси и ќе го направите животот многу поподнослив, им напишал во писмото авторот на „Кланица пет“. Сето ова, паметеше Борис, го советувал неколку месеци пред неговата смрт, што значи дека тоа бил еден од последните совети, ако не и последниот, кој го дал во животот.

И Борис сметаше дека уметноста е таа околу која треба да се креира сопствениот живот. Таа не смее да биде одвоена од животот, односно она што го доживуваш потоа го практикуваш и во твојата уметност и тука не смее да се прават никакви компромиси. Тој ја напушти арената исполнета со силни чувства, прекрасен пејзаж и емоционални сеќавања за човековата состојба, бидејќи времето одминуваше, а до вечерта имаше уште многу работи да се направат. Сепак, тој се чувствуваше релаксирано, не брзаше никаде и почувствува дека добро стори што се качи тука, на ридот, што ги посети гробиштата, и што дојде до точката што буди многу реминисценции од детството и младоста. Сето тоа врз него дејствуваше смирувачки, а токму тоа му беше потребно за остатокот од денот. Но, секогаш кога работите одат на добро, не треба докрај да им се препуштите и да верувате во нив.

„Бубата“, тоа прекрасно „суштество“, конечно испушти душа. Еднаш, двапати, трипати, верглање, обид за старт на моторот, четврти, петти, шести пат... доста е, заклучи Борис, ќе направам поголема штета. Во ред, размисли додека сè уште седеше внатре, ќе го спуштам покривот, ќе ја заклучам и на неа ќе мислам во текот на утрешниот ден. Овде е на безбедно, нема кој да ја чепка, заклучи. Така и стори. Пред да замине, ја отвори хаубата, бидејќи моторот на „бубата“, за разлика од повеќето други автомобили, се наоѓаше во задниот дел, протарашка низ ситните потрепштини што таму ги чуваше и го најде она што го бараше. За да го скрати патот до дома, ќе се симне по патот од црквата право надолу, по една пешачка патека што е малку стрмна, но со помош на бастунот знаеше дека ќе ја совлада лесно. При симнувањето знаеше дека ќе има малку повеќе притисок врз колената, но по онаа мала криза кај гробовите веќе не чувствуваше тегоби. Го заклучи автомобилот и тргна надолу по ридот.