МАРИЈА-ЛЕНА

Виолета Танчева-Златева
Извадок од романот во ракопис „Бела“

МАРИЈА-ЛЕНА
– Кај си ти цел ден? – ме пречекува тета подналутено кога се прибирам дури вечерта.
– Па на факултет, каде да бидам!
– На факултет?! Кај се чуло и видело цел ден на факултет?
– Па ти кажав, тето, ја подготвуваме завршната изложба. Работевме со Иван во печатницата.
– Знам, знам, Ленче, не сум толку изветреана! Ама можеше барем да дојдеш на ручек!
– Каснавме од бурекчилница во чаршијата.
– Цел ден сува храна – одмавнува незадоволно со раката. – А јас ти го зготвив омиленото јадење.
Го кревам капакот од тенџерето што уште стои на ринглата – јанија со телешко месо. Мммм, се наведнувам над него и длабоко го вдишувам опојниот, богат мирис на измешан зеленчук.
– Царица си, тето! Би можела да бидеш главна готвачка во некој елитен ресторан!
– Их, сега и ти… – вели засрамено. – Ајде оди измиј се додека да ти ја потстоплам.
Додека јадам, седи спроти мене на масата и испитувачки ме гледа.
– Нели Иван беше на архитектура? – прашува конечно.
Речиси се засркнувам од напливот на смеа.
– Што е смешно сега? Не сум толку изветреана колку што ме мислиш, паметам сѐ што си ми кажала! – вели триумфално.
– Боже, тето, воопшто не мислам дека си изветреана. Само… чудно ми е што си запаметила.
– Е како да не запаметам кога секој ден-преку ден го споменуваш? – ме брецнува насмеано.
– Па најчесто заедно работиме овој месец – се обидувам да кажам со нормален глас, а истовремено чувствувам дека ми вивнува лицето. Ја наведнувам главата колку што можам повеќе над чинијата.
– Дојдете утре заедно на ручек – вели одеднаш.
– Божееее, што ти текна сега? Да го носам дома на ручек!
Незгодно ми е, не знам каде да ги свртам очите за да не се сретнат со нејзините, да не ме прочита како буквар.
– Ти само речи му: тетка ми те кани на нејзиното прочуено тавче-гравче.
– А ако нејќе?
– Ќе сака, ќе сака… – врти со главата и кадрицата на челото ѝ потскокнува.
– Како можеш да си толку сигурна, тето?
– Не е исто гравчето од менза и гравчето од кујната на тетка ти, главна мајсторка – ми намигнува.
Главата ми стежнува од претпоставки, од десетици што ако. Сркнувам од манџата. Ама компирот ми застанува в грло, не можам да го проголтам.
– Сакам да го запознаам – ми вели. Веќе не се насмевнува, не се шегува, не ниша со главата. Одамна не сум ја видела толку сериозна.
– Ќе го запознаеш некој ден, има време – се обидувам да се извлечам.
– Не, Ленче – остро ме прекинува – ќе го донесеш утре. Зашто времето… времето безмилосно лета.
– Да не треба нешто да ми кажеш? – ја прашувам со стегнато грло.
– Освен дека сакам да го запознаам? Не, засега немам друго за кажување.
Чудна ми е малку. Ама не настојувам, зашто ништо друго нема ни да добијам сега од неа. Завршувам со јадењето и ги прибирам работите од масата. Таа цело време замислено ме следи со погледот. Не ми се седнува во дневната, се плашам од прашањата што би можела да ми ги постави. Не сум подготвена за работите што неочекувано би излегле на виделина.
– Треба малку да поработам на текстот за дипломската – велам тргнувајќи кон мојата соба.
– Ако, Ленче, оди пишувај си.
– Ама, тето… Ако мислиш да го испрашуваш, нема ни да го донесам.
– Их, да го испрашувам! Да го прашам за татко, мајка, тоа испрашување ли е? Не, Ленче, тоа е само внимание и грижа за човекот со кој ја делиш храната.
Одам накај собата, а во ушите ми шумат нејзините последни зборови, како мелодија што ја подзема секоја клетка од моето тело.
Иван… Човекот со когошто ја делам храната.

* * *
Цело претпладне работиме на пресата. Често ја тргам косата од челото, па веќе ми е измрсена. Ми се чини дека целата смрдам на киселина.
– Многу си молчалива денес – ми вели одеднаш.
– Не сум сигурна дека овие графики се доволно добри за дипломската – се издишувам. Навистина ме мачи тоа. Цело време тој сомнеж рие во мене. – Се плашам дека професорот на крај нема да биде задоволен.
– Па нели ти ги пофали на последните консултации? И избраната тема и графиките?
– Да, ама… Јас не сум целосно задоволна.
Ги вртам очите од него, не можам да го погледнам, се плашам дека сѐ ќе ми прочита од нив.
– Баш се добри, ти кажав уште првиот пат кога ги видов – ми вели. – Само треба уште малку да поработиш на текстот.
– Ќе дојдеш ли денес на ручек? – издрдорувам одеднаш.
Застанува со цинковата плоча в раце и ме погледнува.
– Каде на ручек?
– Кај тетка ми – длабоко издишувам. – Сака да го пробаш нејзиното прочуено тавче-гравче.
– Е па – вели и лицето му се шири во насмевка – штом е таква работата…
– Ќе дојдеш? – го погледнувам надежно.
Полека ја приближува главата кон мојата. Очите му се насмеани, усните подотворени…
– За ништо на светот не би пропуштил тавче-гравче – ми прошепотува.

ОД ДНЕВНИКОТ
Знам, уште на почетокот на нашата врска се договоривме дека ќе си дадеме слобода да бидеме тоа што сме. Дека отворено ќе си кажуваме за сè што ни се случува, какви размисли поттикнува тоа во нас, дали нѐ менува и на кој начин. Се согласивме дека ни се потребни нови искуства со други луѓе, со нови луѓе, за да еволуираме, за да растеме духовно.
Но едно е да се прифати нешто теоретски, а сосема друго кога ќе се случи, и тоа – тебе. Кога ќе стане реално, живо.
Си повторувам дека сум разумна возрасна личност и дека не треба да правам драма… ми доаѓа да речам „од ништо“, ама ова не е ништо. Далеку е од ништо. Не се ни обиде да се оправдаш. Да речеш, на пример, дека си бил поднапиен, дека не си размислувал, дека си попуштил пред предизвикот, дека те завела, дека едноставно се случило против твојата волја. Никако не можам да го прифатам, да го преџвакам и да го сварам твоето… неверство. Суво ми е грлото од горчина, стегнато, не можам да го проголтам.
Не можам да го наречам со друг збор. За тебе е ново доживување, несекојдневно искуство што ти поттикнало нови видици, случка што те оживеала, што ги раздвижила застоените сокови во тебе. И затоа после тоа ми дојде со поголема страст, жеден за моите усни, гладен за моето тело, ненаситен за мојата љубов.
Мојата љубов… која сѐ повеќе заличува на фитил што тлее.

* * *
Одамна никој не тропнал
на вратата залепена од исушена слуз

Никој не ги отворил усните занемени
за да ми влезе во душата

Клучот само јас го имам –
скриен во најтемното

* * *
Зошто едноставно не можам да ги прифатам работите такви какви што се? Зошто не умеам да го видам сето тоа од поинаков агол – дека е искрен со мене, дека ме сака и ми верува штом сето тоа ми го раскажа наместо да ми го премолчи, дека таа ноќ и таа девојка не му значат ништо повеќе од минливо искуство?
Зошто едноставно не можам да заборавам, да го клоцнам минатото и да го отерам таму каде што му е местото?
Дај ми сила, Господи, да бидам цврста и да донесам конечна одлука за мојата иднина, па макар и нез него во неа.

* * *
Ова е последната песна што ја пишувам за тебе, или барем сакам да биде така. Од времето кога те запознав на забавата досега – колку песни имам изнапишано? За копнежот и недостигот, за неможноста да се досегне посакуваното, за бессоните ноќи и за тебе во моите сонови.
Откога заживеавме заедно, престанав да ја отворам тетратката за поезија. Човек пишува кога копнее по нешто што го нема, кога го раскинува некој недостиг, кога некој кусок му ги скусува силите, некоја оскудица му го загорчува денот. Кога живее во љубовна немаштија. А кога е среќен, ја живее среќата. Како јас со тебе. Со полни гради.
Сега ми се чини дека не можам да го вдишам следниот здив без тебе.
Откако замина в село и ме остави сама во станов за да размислам за сѐ, да видам до каде сме и дали можеме понатаму, повторно пишувам. Се преиспитувам самата себеси преку стиховите. Си поставувам прашања и се трудам да си ги одговорам. Се измачувам, сакам да видам колку болка можам да издржам. И низ тој процес, самата се лекувам. Од безљубовното секојдневие, од овие денови без нас, без тебе.

Решавам: нема веќе да летам со умот
Ќе останам вкоренета во денот
како гранките распупени во парковите
по кои потскокнуваат палавите врапчиња
И ако некогаш повторно
мислата кај тебе ми заскита
повејот нека ме потсети
дека веќе ги напишав сите песни на светот за тебе
и не остана ништо повеќе за пишување
Ова малку што остана е само за дишење
Вдиши – издиши до последниот ден на пролетта

* * *
Што е тоа во мене што ме спречува да му се јавам, дури и да отидам кај него, да го прегрнам… да му простам? До кога ќе се измачувам вртејќи ги истите работи низ глава? Зошто едноставно не си признаам, не му признаам?
Дали премногу барам? Дали со тоа не покажувам и докажувам дека ми е мало срцето, себично и саможиво, затворено? Зошто не можам да се задоволам со тоа што го имам? Да го прифатам такво какво што е? И себеси во сето тоа, и него?
Кога престанав да се радувам на сегашниот миг?

* * *
Во ваквите денови на доброволно осамеништво некако најбезбедно се чувствувам кога ќе се нурнам во тагата, колку и да изгледа тоа апсурдно. Во меката, тивка тага што како блага магла ме обвиткува во своите меки прегратки. Речиси како мајка. Како што тета ме гушкаше. Како што одамна ти не си ме прегрнал.
Лежам на каучот во полумракот што во слапови надоаѓа низ прозорците и ја освојува собата. Ја положувам врз градите зачитаната книга и се загледувам во неа. Ми личи на раскрилена птица. Птица што нема сили да полета.
Ги затворам очите и ѝ се препуштам. На мојата најверна друшка што никогаш не се откажува од мене, дури и кога ја бркам со најжестоки зборови, со пцости. Што ја побуди токму сега? Кога речиси помислив дека успевам малку по малку да се ослободам од канџите на илузијата за совршеноста – на човечката природа, на меѓусебните врски, на љубовта… кога речиси паднав во искушение да поверувам дека си ја вратив самодовербата. Дека доволно ја закрепнав во овие самотни денови за да не се ниша повеќе де лево де десно. Кога веќе поверував дека утре можам да станам, да се погледнам во огледалото и да го почнам денот со цврста решеност да го продолжам животот како ништо да не се случило.
Се враќам назад, во изминатите минути и часови на денот. Кроце, чекор по чекор влегувам во нив, како во старата куќа од детството. Претпазливо газам по душемето што крцка под моите чекори. Испитувам, душкам и разгледувам во аглите. Сигурна сум дека ќе ја најдам седната во старата фотелја или склопчена во ходникот под ѕидната закачалка на која висат обесените палта над чевлите наредени врз жолтите штици. Сигурна сум дека ќе видам нешто, нешто што ќе ми каже што ја намамило, што ја повикало повторно кон мене.
Длабоко вдишувам и полека го испуштам воздухот. Ја следам таа невидлива струјка како се крева од утробата, поминува низ градите и истекува низ подзатворените усни. Вдиши – издиши. Вдиши – издиши. Бројам десет длабоки, гладни вдишувања, и десет издишувања. По некое време, почнувам да ја чувствувам олабавеноста на мускулите. Сѐ уште мижам. И ми се чини дека ја пофаќам нишката врз чии крилја ми долета тагата.
Мирис.
Мирис на свежо окосена трева што се провнува низ подотворениот прозорец. Ме враќа во безгрижните лета поминати кај баба и дедо на село. Ми ги носи шарените слики од расцутените ливади од кои беревме попово винце, ги китевме лазарските кошнички и си плетевме венчиња за на глава.
Потоа, звук. Длабоко, тешко и подземно брмчење на косилка во нечиј двор на приземјето.
Уште еден мирис. На јаболко и цимет? Ако станам од каучот и ја отворам влезната врата, ходникот сигурно е замирисан на колачињата на тетка Сава комшивката. Истите што ги правеше и тета. Прочуените гурабии со рендано јаболко. Совршени крукчиња, златести како сонца, со јатка орев во средето. Меки и рофити, како што секогаш велеше тета кога ќе го каснеше првото. Мали, а полни со слатки изненадувања, ја дополнував со полна уста. Знаеше на што мислев – на парченцата јаболка што му избегале на рендето. Како убаво изненадување што неочекувано некој ти го подава со ширум отворени дланки.
Одамна никој не ми подал ништо слатко. Никој. Ништо.
Во ништото е јатката на тагата.

* * *
Би можела да умрам

Додека ми го држиш на дланка
срцето растреперено
чувствувам дека би можела да умрам
од љубовта што само јас ја созерцувам
додека ти талкаш низ деновите
обземен од некои свои работи
во кои за мене нема место

Откини се од канџите на ова време невреме
во кое многумина умираат нељубени
разбиј го кругот маѓепсан
надитри ги дневните баналности
и дојди да ги оживееш со својот здив
битијата во нас

зашто моето полека венее
копнеејќи по твоето
што по беспаќата на животот
е заблудено и од суета заслепено

зашто свиена во својот самотен кат
би можела да умрам
за оваа неразумна љубов –
а толку лесно се умира
и од многу помали нешта

* * *
Цел ден повеќе вртам низ телефонот отколку што го пишувам освртот за изложбата. По стопати ги гледам нашите фотографии – од прошетките во паркот, од студентското кафуле, од дворот на факултетот и низ сокачињата на чаршијата, од печатницата, од дипломските, од промоциите и изложбите…
Ме гледаат нашите лица од малиот екран – искрено насмеани или изобличени од смешните гримаси што ги правиме, со каталози или книги во рацете, со полни усти над сендвичите, замачкани со бои… Ти со шлем на главата и во работнички комбинезон на некое градилиште. Јас со престилка и дрвена лажица над тенџерето од кое се крева пареа, со пенкалото пикнато во опавчето.
Среќни, среќни, среќни… Лица од кои клокоти радоста што не може да се додржи во малите раступотени срца. Туѓи мене сегашната.

* * *
Посакувам да ми се јавиш, да ти го слушнам гласот. Зошто си толку сурово… доследен? принципиелен? Што си, по ѓаволите? И како можеш да бидеш толку напреден и раскрепостен? Премногу слободоумен за едно дете од село.
Дали давајќи ми време да размислам не покажуваш незаинтересираност за мене, за нас? Јави ми се кога ќе бидеш подготвена, така ми рече. Ќе бидам ли некогаш подготвена? Ќе се соземам ли еден ден од оваа твоја непромислена постапка? Од ова мое измачувачко, ограничено патријархално сфаќање дека неверството значи крај за една врска, дека значи престанок на љубовта и на посветеноста, дека им става крај на сите планови за заедничка иднина?
Иднина што ме чека којзнае каде. Никаде, или можеби зад првиот агол на улицата. Само треба да ги отворам очите да ја видам, да го отворам срцето да ја прегрнам. Така пишува во книгите за самопомош.
Ид-ни-на, трисложна именка од женски род. Исто како биднина. Или небиднина. Како непостоење, како чекање во вакуум, како лебдење во празно.
Мојата иднина со тебе.

* * *
Мило ми е што тета го запозна. Од прва ѝ се допадна. Зашто таков е тој, умее да се пикне под кожа. Но ми се чини дека го засака уште пред да го види, само од моите кажувања.
Поминаа толку многу заеднички попладниња и вечери муабетејќи си како да се знаат со години. Безброј утрински кафиња испија заедно, зготвија стари и новоизмислени манџи, изматија многу торти и колачи. Едночудо книги и животни приказни си раскажаа.
И тој ја сакаше. И тој ја викаше како мене: тето, иако често му се испушташе и поинтимното: мајче. Како да ѝ беше син.
Така се погрижи и за нејзиниот погреб, како да ѝ беше синот што никогаш не го родила. А кога се вративме од гробиштата и седнавме на каучот во дневната соба што одеднаш нѐ гледаше чудно зината во својата испразнетост од нејзиното присуство, долго не кажа ништо. Само ме држеше во прегратка галејќи ми ја одвреме-навреме косата.
– Колку е празен станот без неа – конечно прошепоти со задавено грло.
– Бевме тројца, останавме двајца… – протепкав.
Потоа долго време бевме само двајца. Ние двајцата.
А еве ме сега: сама.

* * *
Утрово се будам со јасна мисла во себе: ќе му се јавам.
Не мора веднаш да кажам дека сум размислила, дека му простувам. Сакам да се видиме. Само толку. Да се видиме и да зборуваме. Можеме само да се држиме за рака и да се гледаме во очи. Да почнеме да се учиме повторно да бидеме заедно.

* * *
Нема да речам љубов

Ќе ти посакам добредојде
но нема да ти речам дека мислев на тебе
сето ова време додека те немаше
Ќе те погледнам во очите
но нема да ти го признаам
недостигот што ме раскинуваше
и стравот дека нема да се вратиш

Нема да речам љубов
нема ни одоколу да ја споменам
Изѕемнав чекајќи те да се смилуваш
земните суети да ги напуштиш
и да се сетиш дека само таа е вредна за живеење
Нема да речам ништо
со кое би можел да ме повредиш