ЦРВЕНОКОСАТА ОД РОЗИНО БРДО

ЦРВЕНОКОСАТА ОД РОЗИНО БРДО
Будимпешта
зима 2021

*
Утринава повторно вози Црвенкосата. Будимските утра се студени, но во автобусот 149 секогаш е топло. Се мешаат парфеми и зборови, празни и утрински, низ замаглените стакла на очилата и маските.
Таа успева на секој патник да му ја ѕирне картата, но тоа е брз поглед отстрана, како да си ишка мушичка од рамото, затоа што погледот веднаш ѝ се враќа на воланот и на улицата врамена во предното стакло. Менувајќи ги брзините, успева да си ја поправи кадравата коса.
Возачката кабина е преполна со налепници – амблеми на спортски клубови, календар и возен ред. Кога автобусот ќе застане, за миг се смирува џагорот во него, па од звучникот со извесен свечен тон се слуша: – Петефи радио.
Тоа се случува помеѓу музичките чинови и автобуските станици, а по џинглот веднаш продолжуваат сонатите и гудачките квартети. А таа секогаш вози во ритамот на музиката.
Дознав дека Будимците ја викаат: Vöröshajú. Како уста полна со роузбукви кога ќе го изговориш, звучи бујно како портокалова коса, а напишаниот збор е за око привлечен, со точки и акцент на крајот, налик на китенка на капа. Некако ова име се издвојува во овој за мене непознат јазик, кој го слушам како некоја песна со неразбирливи стихови, насетувајќи дека во неа има и смиреност и трепет и жар.

*

И во Будимпешта, во овој кварт што се нарекува Розино Брдо (среде низина како седло од земја) прво доаѓа името пред човечкиот лик, како што приказната му претходи на самиот настан и на крајот сè, вистинито и невистинито, се стопува со неа.
Не се баш јасни границите на овој кварт. Се поместуваат како морски пловки во сеќавањето. За границите и имињата, оние законските, тука се зелените табли и римските броеви за дваесет и три будимпештански квартови. Но, во овој крај каде има величенствени вили од пред војната и сиви станбени згради со пескарени балкони – секој би рекол – Јас сум од Розино Брдо.
Од плоштадот Сел Калман, кој постарите уште го нарекуваат Московски, квартот се расцветува во градини, ридови и павиљони, со широк поглед на градот, посебно кога крошните ќе се разретчат, па ќе пукне нов и чист видик. Зиме, куполите и крововите на куќите ги прекрива тенок слој од снег, како шеќерен прелив на куќичките од бисквити.

*
Нема многу разговори во автобусот што вози кон Розино Брдо. Будимците не се познати како луѓе што сакаат многу да зборуваат, повеќе ја претпочитаат сигурната, љубезна дистанца. Сепак на човечката природа ѝ е својствено да плете приказни и од малку конци, па така и Будимците везат свои шари.
Говорат брзо и силно, додека пегавите лица им се зацрвенуваат, а понекоја пцовка влетува во речникот, иако сето тоа е еден краток здив, затоа што нагло потонуваат во меланхолија и молчење. Кој умее да ги начули ушите, ќе слушне и во молчењето, исто како и во говорот, одек од легендата за капетанските патувања кон Црното море, љубовниците заѕидани во темелите на замокот и богатството закопано на проколнатите Дунавски ади. Легендите се како и поднебје без излез на море, потонати во приказните од плоштадите и улиците, во муабетите во оперските театри и боемските бистроа.

Црвенокосата секогаш вози слушајќи го радиото што го носи името по поетот познат по својата љубовна поезија. Кога ќе дојде до последната станица, става во лер, а усните и се рашируваат во широка насмевка. Денес можеби е и премногу насмеана за Будимски стандарди: – Ја не сум од Будимпешта, туку од југот, од Сегедин.
Кога ќе се исправи, гледам дека е витка и брза.

*
Оние коишто ќе впловат во градот прашуваат: какви се овдешните луѓе, какви се вината? Слушнале за рамницата и ветрот и за добропознатата љубезна дистанца. Секако е многу полесно да се прозбори на некој туѓ јазик од Медитеранот, каде има многу сончеви денови, а зборовите се лизгаат лесно и сами.
Ниту еден народ не е тежок или лесен, туку секој е само поинаков, свој како овој. Виното е такво каква е земјата и воздухот и оној што го прави. Градот, а писателите тоа добро го знаат, најдобро може да се долови со очите на оној што заминува и го гледа на разделба.
Ние сме најстраствениот народ во Европа – му вели таксистот на Адам. Како и обично спомнува коњаници, гневни племиња од исток, лути зачини и огнови со котли.
Нема поголеми меланхолици од Унграците – вели барменот Матијаш – а за сè е крива магливата панонска низина и топлите извори што клокотат под земјата, па преку ден ги маглат мислите, а ноќе ги матат сништата. Ние градиме куќи таму кадешто високот не мирува.
Го вози Црвенокосата автобусот број 149, кој се извива како голема сина гасеница низ улицата Филер, до пазарот кој е како кошница и агора на Розино Брдо. Тука се мешаат говорите, како што вели барменот Матијаш, на будимските староседелци и странците, кои се дојдени да останат на кратко или на подолго.
Пред пивницата на едни Унгарци од Трансилванија, Секељи – нивните јадења се унгарски, но сепак, како и сите јадења од пограничните места знаат да бидат посебни – стојат двајца Сицилијанци, момче и девојка. Ниски се и потемнети, па така пластичните жолти кеси во кои има димено сирење и унгарски кулен, изгледаат уште поголеми. Двајцата блештат од бои, се виорат црвени шалови на ветрот. Прашуваат за ресторани и улици.

Дошле со летот од Палермо, а се враќаат вечерва. Се изнаоделе многу, посетиле сешто, јаделе и слатко и солено, од сè по многу, додавајќи премногу буковец, кој е толку лут што те тера да јадеш ненаситно. Таму, на Сицилија, сега е доба кога се берат портокалите. Се јадат лесни салати, со бадеми и ф’стаци, а ги служат на светлозелен лист од агава.
На таблата пред секељската пивница, мени: зајачки паприкаш. Таа би сакала да го проба, а нему му е жал за зајакот, па тргнуваат понатаму преку плоштадот, кон метрото. Ги гледам овие двајца од Палермо, тој ја тера да побрза, а таа застанала пред старата будимска пошта која личи на замок.
На плоштадот има оркестар, се слави нешто, го свират Барток, клавирски концерт, оној што го слуша Црвенокосата кога вози. Сега одекнуваат жестоките каденци на дирките, а ги стигаат и гудачките каскади, флејти и обоа. Насекаде има знаменца и конфети, балони и букети, но со првите знаци на самракот, ќе се претвори во плоштад на рапсодијата на тишината.

*
Препознавам лица од крајот, претопени во амбиентот како што ползурката сраснува со ѕидот. Има меѓу нив бизнисмени, но и луѓе кои живеат на улица.
На пешачкиот остров пред плоштадот по цел ден свири еден гитарист Ром свири како Џанго – ќе има и за него посебен расказ – спојувајќи џез и цигански мелодии.
Недалеку од свирачот, пее еден Унгарец во народна носија, а песната му е без високи ноти, рамна како рамница, но се стопува со лесните акорди на Џанго.
Околу пазарот има гостилници каде деноноќно се пие фурминт, свежо вино со овошна арома. Велат дека тука не можеш да слушнеш некои посебни приказни колку и да се трудиш да наслушнеш, а можно е и да има затоа што целиот свет е во зеницата на окото. И квартот и улицата имаат свој вообичаен ритам, но сепак секој нов ден е единствен и неповторлив.
Таа, Црвенокосата, го вози синиот автобус број 149. Лицето ѝ е полно со пеги, вози следејќи ја тишината и звуците, а погледот и говорот и се брзи затоа што е од југот, од Сегедин.

*

Ја гледам подоцна на пазарот, пред тезгата со зачини. Висока е и убава, со очи кои имаат зелена смарагдна боја, и сега, надвор од автобуската кабина ѝ ја забележувам и насмевката која открива две низи со заби.
Понудата на зачини е слаба. Не му е време на коријандерот, босилекот и другите ароматични билки, а на студот не се отпорни ниту нежните лисја на билката со моќно име, естрагон, змиска трева.
Врелото лето и вжештениот асфалт под нозете ги заменија лисјата, мокри и лизгави, и дивите костени. Во парковите децата ги шутираат зелените топки кои личат на тениски, а кои се паднати од дрвата на кои ретко кој им го знае името.
Ме препознава Црвенокосата, а јас првпат ја гледам облечена поинаку, без возачката униформа со еполети. Говори, мешајќи унгарски и англиски зборови. Ми покажува и мене и на продавачот зад тезгата, кој исто така е од југот на земјата, од Чонграда, слики од падобрански натпревар.
Падобранството, тоа е нејзиното хоби и страст, па ни раскажува како минала низ обука и скокнала неколкупати. Би скокала почесто, само да не се толку скапи скоковите.
Со посебен интерес ја прашувам дали е страшно скокањето.
Ми вели дека на курсот за падобранство има и такви кои кога ќе ја завршат обуката, ќе скокнат со инструкторот, но кога ќе дојде време за самостоен скок, им се стегнува срцето. Ѝ било страв првиот пат, но подоцна му се препуштала на воздухот и гравитацијата. Само за лет со падобран и мек доскок човек мора да има силни раце.
Затоа таа прави вежби. Покажува ленти за растегнување, со кои ги зацврстува тетивите и зглобовите.
Ја потпрашувам и за радиоврската со авионот, додека се спушта со падобранот, и што се случува ако некому му се се сврти и изгуби свест во текот на летот.
Секако ќе слета – одговара – ако се онесвести, брзо ќе го разбуди самиот свеж воздух, а ако не функционира едната рачка, има и резервна.
А ако се заглави и таа другата?, повторно додавам.
Тогаш не ти останува ништо друго, освен да ја гушнеш земјата – ми дофрла Црвенокосата весело, со чиста и здрава насмевка, купувајќи во пластика свиткан коријандер додека ја продолжува приказната за смртта како да е скокот некаква игра.

*
Во овој нов град, патникот знае да доживее и преобразба, спомените се стопуваат со новите слики и покрај тоа што не му се познати јазикот и имињата на улиците, патот сам го води. Овде, во Будимпешта, сите патишта се преку реката, преку осумте мостови, чии имиња лесно се паметат, но не и нивниот редослед. Така, во трамваите и автобусите што клизат од Будим кон Пешта, се слушаат раштркани зборови, измешани со унгарската меланхолија и спуштените погледи и молкот.
Има многу преданија за потеклото на унгарскиот род, за селидбите и портата на народите. Од каде сме ние, од Балтикот или Висла, каде е татковината, а откаде се тие, дали се од Хуните на Атила или од финските воини од северот, колку од која крв им тече во жилите?
Се раскажуваат древни приказни за унгарскиот пралик, но таков нема, туку околу нас се лицата на будимпештанските староседелци и другите кои животот ги довел овде. Барменот Матијаш, кој личи на некој гроф, ја знае мерката за мешавина од зборови и алкохол; фотографот Индус кој се вика Абишак, овој нов град го опипува како облините под ткаенината на сарито, додека учи да вози по европски; таа, Црвенокосата, витка и еластична, го вози автобусот број 149 следејќи го тактот на музиката, слетувајќи меко со падобранот, како да влегува во топла купка.
Новиот град е различен за сите. Некому ќе му се отворат картите за бизнис средби и познанства и сонот нема да му го реметат ониe подземни води од кои високот не мирува. Пловидбата ќе му биде лесна како слетувањето на Црвенокосата кога меурот ќе се наполни со воздух, па полека ја носат волјата и ветерот, земјината тежа. На некој друг човек, овој ист град, без разлика дали е варош или метропола, му носи несоница и конфузија, па му се тешки и водата и луѓето и виното.
А приказната, таа е самиот писател, негова слика на површината на водата. Се претвора во меланхолија, можеби добива плачлив призвук, но мапата на носталгијата е препокриена со нови доживувања и звуци, нови пејсажи и дијалози. Приказните не патуваат во пределите на заспаните души, туку во нерасонетите патеки на животот.
Од Будим, патиштата водат на север, во Словачка, на запад кон Алпите и Медитеранот, на исток следејќи го Дунав до Црното море, а на картата секое растојание е помало од една педа. На југ се патува кон Сегедин, од каде е и Црвенокосата, патот е чист и рамен, а на оградата покрај автопатот има многу ветрушки и полски птици.
Од Розино Брдо се гледа целиот град како на дланка, сенките на светлоста и мракот, мостовите, зградата на парламентот која личи на кралска палата. Зиме, во ова време има и огномети кои јасно светат на небото, па во нив зјапаат и оние на кои не им е јасно што се слави.

Предвод од српски на македонски јазик: Елена Петковска Ѓорѓиевска